"دایره‌المعارف گیاهان دارویی ایران"، زمینه‌ساز رواج استفاده از داروهای گیاهی در کشور

عضو هیأت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی، وجه تمایز کتاب جامع "دایره‌المعارف گیاهان دارویی ایران" با سایر کتاب‌های موجود را نگارش آن توسط جمعی از متخصصان این حوزه، اطلاعات علمی کاملاً به‌روز و رویکرد داروشناسی عنوان کرد و افزود: این کتاب با ارائه اطلاعات دقیق داروشناسی گیاهان دارویی ایران، می‌­تواند به عنوان مرجع جامعی برای گروه‌های متخصصین مانند پزشکان و داروسازان مورد استفاده قرار گرفته و زمینه‌ساز توسعه و رواج استفاده از داروهای گیاهی در کشور گردد.

دکتر مجید قربانی نُهوجی در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن بیان این مطلب اظهار کرد: بحث استفاده از گیاهان در رفع نیازهای بشری ریشه در تاریخ، تمدن و زندگی بشر دارد. رویکرد استفاده از گیاهان در تسکین آلام و درمان بیماری‌های بشر نیز به همین شکل بوده و گیاهان در محیط زندگی افراد، نخستین گزینه در درمان بیماری‌ها محسوب می‌شدند. با ظهور طب مدرن، استفاده از داروهای شیمیایی گسترش پیدا کرد؛ اما داروهای شیمیایی در کنار همه مزایایی که دارند، با عوارض جانبی متعددی همراه هستند.

عضو هیأت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی افزود: امروزه رویکرد جدیدی در دانش پزشکی اتفاق افتاد و از ترکیبات طبیعی برای رسیدن به اهدف درمانی و دارویی استفاده می­‌شود. پایه بسیاری از داروهایی که به صورت شیمیایی در ایران و دنیا وجود دارند، ترکیباتی است که از مواد طبیعی گرفته شده‌اند و عمده‌ترین مواد طبیعی، گیاهان هستند.

وی تأکید کرد: در عین حال، جوامع انسانی به سمت استفاده از گیاهان دارویی، اما با رویکرد طب مدرن سوق پیدا کرده‌اند. در این رویکرد جدید، نیازمند شناسایی ترکیبات مهم گیاه و همچنین شرایط کاشت، داشت و برداشت گیاه هستیم تا از این اطلاعات در طب مدرن استفاده کنیم.

دکتر قربانی نهوجی خاطر نشان کرد: منابع و کتب زیادی با نام گیاهان دارویی یا اثرات گیاهان دارویی در جامعه وجود دارد، اما به دلایل مختلف عمده این کتاب‌ها چندان معتبر نیستند. علاوه بر استفاده از منابعی که به لحاظ علمی بسیار قدیمی بوده و به‌روز نیستند، بعضاً عدم برخورداری از ساختار نوشتاری دقیق علمی، نگارش توسط افراد غیرمتخصص، گرته‌برداری و ترجمه‌های ضعیف و ناقص از منابع خارجی - درحالیکه بحث در مورد گیاهان ایران است – و ... از دلایل اصلی ضعف منابع موجود در حوزه گیاهان دارویی کشور محسوب می‌شوند.  

وی تأکید کرد: در عین حال، هیچ تألیفی در حوزه گیاهان دارویی با محوریت داروشناسی (فارماکولوژی) گیاهان دارویی کشور نگاشته نشده است. در واقع این کتاب‌ها بیشتر به روش‌های کاشت و داشت، یا به اثرات، ترکیبات مؤثره و روش‌های درمان پرداخته‌اند. عضو هیأت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی گفت: مجموعه ضروریات ذکر شده، ایجاب کرد تا نسبت به تألیف کتاب جامع "دایره‌المعارف گیاهان دارویی ایران" اقدام کنیم. این کتاب حاصل تلاش جمع زیادی از اساتید و پژوهشگران پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی به سرپرستی پروفسور شاهین آخوندزاده است. وجه تمایز این کتاب مرجع با سایر کتاب‌های موجود، نگارش آن توسط جمعی از متخصصان این حوزه، اطلاعات علمی کاملاً به‌روز و رویکرد داروشناسی گیاهان دارویی ایران است.

  دکتر قربانی نهوجی تأکید کرد: در این کتاب علاوه بر کاربردهای درمانی و دارویی، اطلاعاتی در زمینه ویژگی‌های ظاهری، پراکنش، قسمت‌های قابل استفاده، عوارض جانبی، ترکیبات شیمیایی، احتیاط مصرف، موارد منع مصرف، نحوه و میزان مصرف و مصارف غذایی گیاه ذکر شده است. در عین حال، نام تجاری داروهای سنتتیک که از گیاه مورد نظر تهیه شده و در بازار داخل یا خارج از کشور وجود دارد، ارائه شده است. این دایره‌المعارف می‌تواند توسط عموم مردم و همچنین پزشکان، داروسازان، اساتید دانشگاه و دانشجویان رشته داروسازی مورد استفاده قرار بگیرد و امیدواریم بتواند انتظارات جامعه هدف را برآورده کند.

عضو هیأت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی افزود: بزرگترین مشکلی که در مصرف عمومی گیاهان دارویی وجود دارد و نیازمند آگاهی‌رسانی صحیح در این خصوص است، لازمه ابتدایی کار یعنی گیاه‌شناسی دقیق آن است. به علت عدم شناسایی دقیق گیاه در وهله اول، تقلب‌های زیادی در این زمینه به‌صورت تعمدی یا سهوی صورت می‌گیرد. گیاهان معرفی شده در این دایره‌المعارف با تصویر دقیق معرفی شده‌اند که به مخاطب عمومی در شناسایی صحیح گیاه مورد نظر کمک می‌کند. همچنین با ارائه اطلاعات دقیق داروشناسی گیاهان دارویی ایران، این کتاب می‌­تواند به عنوان مرجع (reference) جامعی برای گروه‌های متخصصین مانند پزشکان و داروسازان مورد استفاده قرار گرفته و زمینه‌ساز توسعه و رواج استفاده از داروهای گیاهی در کشور گردد.

وی خاطرنشان‌ کرد: یکی دیگر از اطلاعات موجود در این کتاب، مناطق پراکنش گیاه است. افراد گاهی اوقات گیاهان خودرو را از عرصه‌های طبیعی جمع‌آوری می‌کنند و اطلاعات پراکنش گیاه کمک می‌کند تا افراد در مورد ماهیت گیاه خودرو، اطمینان لازم را کسب کنند. گیاهان دارویی علیرغم همه نکات مثبتی که دارند، اگر به میزان درست استفاده نشوند، می‌توانند باعث ایجاد مسمومیت شوند. نحوه استفاده، اندام قابل استفاده گیاه، میزان دوز قابل استفاده، تداخل مصرف یا احتیاط مصرف گیاه در این کتاب به‌طور دقیق شرح داده شده است.

دکتر قربانی نهوجی گفت: حداقل حدود 1200 گونه گیاه دارویی و معطر در کشور داریم. همچنین بسیاری از گیاهان پرمصرف مانند زردچوبه، زنجبیل، دارچین به‌صورت وارداتی از کشورهای دیگر تأمین می‌شوند؛ درنتیجه تعداد گیاهان مورد استفاده در کشور بسیار زیاد است. در جلد اول دایره‌المعارف گیاهان دارویی ایران 135 گیاه را معرفی کرده‌ایم و راه طولانی (برای معرفی گیاهان دارویی کشور) پیش‌رو داریم. جلد اول کتاب جامع "دایره‌المعارف گیاهان دارویی ایران" در سال 1399 توسط انتشارات جهاد دانشگاهی منتشر شده و با قیمت 98 هزار تومان از اواسط فصل بهار 1400 قابل تهیه خواهد بود. علاقه‌مندان جهت تهیه این کتاب جامع می‌توانند با پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی (19-34764010-026) تماس بگیرند.