تکثیر گیاهان دارویی با قابلیت کنترل مراکز ریزگرد/تلاش برای حفظ و به‌نژادی گیاهان دارویی کشور
به گزارش ایسنا، پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی کشور و منطقه در مهرماه ۱۳۷۷ تأسیس شد و در سال ۱۳۸۰ به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی مورد تصویب شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت.
در حال حاضر این پژوهشکده با بهره‌گیری از حضور بیش از ۵۰ عضو هیأت علمی و پژوهشگر در قالب چهارگروه پژوهشی و آموزشی: فارماکولوژی و طب کاربردی؛ فارماکوگنوزی و داروسازی؛ کشت و توسعه گیاهان دارویی؛ بیوتکنولوژی گیاهان دارویی، و سه مرکز خدمات تخصصی در زمینه‌های تجزیه و تحلیل، فرمولاسیون، تولید نهال، بذر و فرآورده‌های دارویی گیاهی و گیاهان دارویی و مرکز رشد فعالیت دارد.
در آستانه چهل و دومین سالگرد تأسیس جهاد دانشگاهی، دکتر اردشیر قادری، عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی در گفت‌وگو با ایسنا، یکی از مهم‌ترین طرح‌های پژوهشی این پژوهشکده را تشریح کرد.
دکتر قادری درباره مهم‌ترین طرح‌های پژوهشکده گیاهان دارویی در حوزه زیست فناوری گیاهان دارویی گفت: راهبرد اصلی این پژوهشکده در حوزه زیست فناوری گیاهان دارویی شامل تولید و تکثیر گیاهان دارویی مهم در کشور و تولید مواد اولیه با کیفیت گیاهی به منظور استفاده در صنایع دارویی است. در راستای نیل به راهبرد اول پنج طرح پژوهشی در خصوص گیاهان استراتژیک و مهم کشور داشتیم که اولین آنها، در رابطه با درخت سرخدار یا چوب سرخ بود. درخت سرخدار با نام علمی Taxus bacata جزو قدیمی‌ترین گونه‌های گیاهی کشور و یکی از 150 گونه گیاهی جنگل‌های هیرکانی است که از دوره سوم زمین‌شناسی (ژوراسیک) بوده و آخرین عصر یخبندان را از سر گذرانده و به عنوان یک فسیل زنده مورد توجه است. از این گیاه ارزشمند، ترکیبات ضد سرطان استخراج می‌شود، اما متاسفانه به دلیل داشتن چوب ارزشمند و پرکاربرد در طول سالیان به‌صورت غیرقانونی قطع و در حال انقراض هستند. در این طرح از معدود درختان باقی مانده بافت زنده تهیه شد و با استفاده از روش کشت‌بافت، تکثیر شد. در حال حاضر در حال ارتقاء این دانش فنی و تولید در سطح تجاری این درخت ارزشمند هستیم.
روش کشت‌بافت
عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی با بیان این که "در کشور گونه‌های گیاهی ارزشمند و در حال انقراض دیگری از جمله ارکیده‌ها را داریم که دارای خواص دارویی و غذایی بالایی بوده، اما به دلیل برداشت بی‌رویه تقریبا همه آنها در حال منقرض شدن هستند"، خاطرنشان کرد: گیاه ارکیده در صنایع غذایی، عطرسازی و لوازم آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. ارکیده‌ها به دلیل شرایط خاص تولید بذر و اندوخته غذایی بسیار کم آن در بسیاری از نقاط رویش از بین رفته است به همین دلیل ما در یک طرح پژوهشی از طریق روش کشت بافت، دانش فنی تکثیر این گونه ارزشمند را در تعداد بالا تدوین و با جمع آوری نمونه‌ها تلاش کردیم تنوع ژنتیکی این گیاهان را حفظ کنیم. هدف نهایی از انجام این پژوهش ایجاد روشی مقرون به صرفه و سریع تکثیر ارکیده بود که دیگر نیازی به برداشت از طبیعت نباشد و از سوی دیگر نیاز داخلی به مواد اولیه گیاهی ارکیده فراهم شد تا دیگر نیاز به واردات فرآورده‌های آن و یا خود این گیاه وجود نداشته باشد.
وی در خصوص طرحی برای تکثیر و احیاء درختان بلوط و بنه (پسته وحشی) بیان کرد: جنگل‌های بلوط و بنه زاگرس به دلیل خشکسالی، گرد و غبار، آفات و دخالت‌های بشری در معرض نابودی وسیع قرار گرفته‌اند. تولید گیاهچه این گیاهان ارزشمند از روش‌های سنتی فرآیندی زمانبر و پرهزینه است، از این‌رو تکثیر نشای استاندارد و باکیفیت از طریق روش‌های نوین و زیست‌فناوری گام مهمی در راستای احیای این گیاهان مهم و بوم‌ساز است. این طرح حدود سه سال است که آغاز شده و اکنون در مرحله تجاری‌سازی است.
دکتر قادری در ادامه با اشاره به اهمیت حفظ و تکثیر گیاهان بومی متحمل به خشکی و موثر در تثبیت گرد و غبار و برنامه‌های پژوهشکده گیاهان دارویی در این راستا گفت: در این زمینه با کمک روش‌های زیست‌فناوری، امکان حفظ و تکثیر گیاهان بومی متحمل در کانون‌های تولید ریزگرد کشور مهیا شده است. ابتدا با بازدید از کانون‌های ایجاد گرد و غبار گونه‌های مقاوم گیاهی، شناسایی و نمونه‌برداری شدند. در مرحله بعد با استفاده از روش‌های زیست‌فناوری تکثیر شدند. در حال حاضر با رایزنی با سازمان‌های مربوطه درصدد هستیم گیاهان تولید شده را در سطح پایلوت در این مناطق کشت کنیم و در مرحله پایانی سطح زیر کشت را افزایش دهیم. این گیاهان هم خاصیت دارویی دارند و هم به شرایط نامساعد طبیعی مقاوم‌اند که خود باعث اهمیت دو چندان نتایج این طرح می‌شود.
دکتر اردشیر قادری
وی درباره مسئله‌محور بودن فعالیت‌های جهاد دانشگاهی به ویژه فعالیت‌های پژوهشکده گیاهان دارویی اشاره کرد و افزود: همواره سیر حرکت پژوهشکده گیاهان دارویی اینطور بوده که با به کار گرفتن نخبگانی که در زمینه‌های مختلف دارای تجربه و ایده هستند، تلاش کرده است بستری را مهیا کند که مشکلات عمده کشور را که متولی مشخصی ندارد، شناسایی کند. ما بر اساس توانمندی‌هایمان پروژه‌هایی را تعریف کردیم. به طور مثال در زمینه پدیده ریزگرد و گردوغبار، توانایی ما این بود که از طریق تکنیک‌های زیست‌فناوری، گیاهان موثر بر کنترل این پدیده را در تعداد بالا تکثیر کنیم. دارای گنجینه ارزشمندی از گیاهان دارویی هستیم که بسیاری از آنها در حال نابودی هستند. تلاش کردیم با تعریف طرح‌های مشخصی، تنوع این گونه‌ها را حفظ و آنها را احیا کنیم. درختان ارزشمندی مانند سرخدار، بلوط و بنه و گیاه ارکیده از جمله این گونه‌ها بودند. خروجی این طرح‌های پژوهشی نهایتا باعث حفظ سلامت اکوسیستم می‌شود و این امر به طور مستقیم بر سلامت جامعه، تامین مواد اولیه دارویی کشور و ایجاد اشتغال موثر است.
دکتر قادری در پاسخ به پرسشی درباره احتمال تبدیل شدن به قطب علمی منطقه در حوزه گیاهان دارویی به دنبال فعالیت‌های جهاد دانشگاهی گفت: هم اکنون از نظر تولید محتوای علمی درباره گیاهان دارویی ما قطب علمی منطقه هستیم. هیچ کشور مسلمانی به اندازه ما تولید محتوای علمی بر روی گیاهان دارویی نداشته است. ما الان در مرحله گذار هستیم، چون از تحقیقات صرف عبور کرده‌ایم و به دنبال استفاده از دانش خود هستیم. امسال سال تولید دانش‌بنیان است و ما در نظر داریم یافته های علمی به کالای استراتژیک برسند. در تلاش هستیم پژوهش‌های خود را به سمتی ببریم که دانش فنی ایجاد کند و این دانش فنی، منجر به تولید کالای ارزشمند شود که کشور به آن نیاز دارد. هنگامی که این شرکت‌ها در بخش‌های مختلف راه‌اندازی شود، عملاً تحریم‌ها بی‌اثر می‌شوند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی خاطر نشان کرد: در حوزه گیاهان دارویی نیز ما در تلاشیم از تنوع گونه‌ای که در کشور داریم حفاظت کنیم. تنوع گیاهان دارویی ایران از تنوع گیاهان دارویی کل اروپا بیشتر است. نباید اجازه دهیم گیاهان دارویی‌مان به طور فله‌ای از کشور خارج شود. در پژوهشکده گیاهان دارویی، دو طرح در خصوص گیاهان ادویه‌ای داریم و میخواهیم شرایطی را فراهم کنیم که از واردات زردچوبه، زنجبیل و فلفل سیاه بی‌نیاز شویم. هم اقلیم و هم نیروی متخصص برای تولید این گیاهان وجود دارد و ما بعدتر می‌توانیم به صادرکننده آن نیز تبدیل شویم.
نظر شما :