جایگزینی کشت دیم گیاهان دارویی با محصولات کم‌بازده/ظرفیت بالا در تولید و صادرات گیاهان دارویی
در آستانه چهل و دومین سالگرد تأسیس جهاد دانشگاهی، دکتر نسرین قوامی، عضو هیات علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی و معاون فناوری مرکز رشد واحدهای فناور گیاهان دارویی در گفت‌وگو با ایسنا، مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز را تشریح کرد.
دکتر قوامی با بیان اینکه خشکی یکی از عواملی است که رشد گیاهان را در سراسر دنیا محدود می کند و تقریبا ۲۵ درصد از زمین‌های دنیا به دلیل این تنش محیطی برای کشت محدود شده است، اظهار کرد: بسیاری از پژوهشگران کشور تلاش می‌کنند این معضل را از جهات مختلف بررسی و راهکار ارایه کنند.
کمبود آب در بیشتر مناطق کشور همواره به عنوان یک عامل محدودکننده کشاورزی مطرح بوده است. یکی از راه‌حل‌هایی که برای حل اساسی مشکل کم‌آبی می‌توان مطرح کرد، توجه بیشتر به کشاورزی دیم و انتخاب گیاهان مناسب برای این نوع کشت است. انتخاب و کشت گیاهان دارویی چندساله سازگار با شرایط دیم هر منطقه که نیاز آبی کمتری از غلات دارند، می‌تواند بهترین جایگزین در دیم‌زارهای کم بازده باشد و این یکی از راه‌های نجات کشور از بحران خشکسالی است.
معاون فناوری مرکز رشد واحدهای فناور گیاهان دارویی گفت: با توجه به شرایط اقلیمی، محدودیت منابع آب، محدودیت اراضی مناسب کشت باید گفت که مدیریت کشاورزی پایدار، نقش اساسی در تولید محصولات گیاهی دارد.
وی با اشاره به نقش گیاهان دارویی در اقتصاد آینده دنیا، بیان داشت که ایران با وجود تنوع بالای گیاهان دارویی و ظرفیت انحصاری گیاهـان دارویی بومـی، می‌تواند یکی از کشورهایی باشد که در اقتصاد پنج هزار میلیارد دلاری گیاهان دارویی تا سال ۲۰۵۰ میلادی سهیم هستند. ورود به کشت فراسرزمینی گیاهان دارویی نقش ایران را در این اقتصاد پررنگ‌تر می‌کند.
دکتر قوامی افزود: تاکنون پژوهش‌های مختلفی برای جلوگیری از خسارت‌های ناشی از خشکسالی و تولیدات دیم مانند بهبود عملیات زراعی دیم‌کاری و معرفی ارقام مناسب و سازگار با شرایط دیم انجام شده است گیاهان دارویی چندسـاله ضمـن تولید اقتصـادی محصـول در دیم‌زارهـای مختلـف کشـور، توانایی ایجـاد پوشـش دائمی گیاهی، جلوگیری از فرسایش خاک به دلیل شخم‌های مکرر و افزایـش مواد آلی خاک را خواهند داشـت. در مناطق خشک با کشت گیاهان دارویی مقاوم به خشکی می‌توان محصولات با کیفیتی را تولید کرد که از لحاظ درآمد و اشتغال مقرون به صرفه باشد. همچنین گیاهان دارویی قابل کاشت به صورت دیم و خشکی به جهت عدم استفاده از کودهای شیمیایی و سموم مختلف، محصولی سالم و ارگانیک خواهد بود.
گیاهان دارویی، بهترین گزینه برای کشت دیم
عضو هیات علمی پژوهشکده گیاهان دارویی گفت: در حال حاضر به دلیل چرای دام و برداشت بی رویه گیاهان دارویی، عرصه‌ها و طبیعت از گیاهان دارویی خالی شده است و این وظیفه ما است که در زیست‌بوم کشاورزی، به ترویج و تشویق کشاورزان و عشایر هر منطقه برای کشت گیاهان دارویی بپردازیم.
بر این اساس، پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی در کنار دیگر مراکز پژوهشی کشور، به موضوع جایگزینی کشت دیم گیاهان دارویی با محصولات کم‌بازده و کمک به بحران خشکسالی کشور ورود کرده است. از بحران خشکسالی به عنوان یک فرصت برای انجام پروژه‌های کارآمد به نحو احسنت استفاده کرده‌ایم. منطقه «تخته‌میرزا» شهرستان اسفراین در استان خراسان شمالی را به دلیل شرایط مناسب بارندگی برای انجام طرح انتخاب شد. عشایر کوچ‌نشین و یکجانشین اغلب جمعیت این منطقه را تشکیل می‌دهند. آنها در بیشتر مراتع منطقه محصولاتی مانند گندم، عدس و .. می‌کارند که آب بسیار زیادی مصرف می‌کند، اما بازدهی چندانی ندارند.
دکتر نسرین قوامی وی توضیح داد: ابتدا در این منطقه از ایده باغ الگوی گیاهان دارویی استفاده نمودیم. به این صورت که با حمایت پژوهشکده گیاهان دارویی در تامین نشای دو گیاه آویشن باغی و مریم گلی در زمین متعلق به یکی از عشایر منطقه، کشت انجام شد. بعد از دو سال و استقرار و پوشش کامل گیاهان نام‌برده، الگوی موفقی برای تشویق کشاورزان و عشایر منطقه بودیم. این کار با اجرای یک طرح پژوهشی دیگر و کاشت چهار گیاه رزماری، اسطوخودوس، سرخارگل و کاسنی تحت تیمارهای مختلف ادامه یافت. در طی انجام طرح از عشایر منطقه برای اجاره زمین و مراحل مختلف کشت تا برداشت و نحوه خشک کردن یاری گرفتیم تا آنها بتوانند از نزدیک در جریان روند کار قرار گیرند. خوشبختانه در این منطقه کشت گیاهان دارویی در حال گسترش است. ترویج کشت دیم گیاهان دارویی در عرصه‌های شیب‌دار و کم بازده، ایجاد اشتغال در بخش‌های مختلف تولید و فرآوری اولیه گیاهان دارویی به دست آمده و تغییر شرایط اقتصادی، اجتماعی کشاورزان و عشایر منطقه، بزرگترین دستاورد انجام این طرح‌ها بوده است.
دکتر قوامی خاطر نشان کرد: ایران از ظرفیت بالایی در حوزه تولید و صادرات گیاهان دارویی برخوردار است. بحران کم آبی باید به فرصتی برای پژوهش‌های کاربردی و فناورانه در کشت دیم گیاهان دارویی تبدیل شود. در زیست‌بوم نوآوری گیاهان دارویی، توجه به فرآوری‌های اولیه تا پیشرفته این گیاهان، می‌تواند از صادرات خام و فله‌ای آنها جلوگیری کند. با صادرات گیاهان دارویی به صورت فرآوری‌شده، می‌توانیم از ارزش‌افزوده آن در راستای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی، کاهش اتکای اقتصاد کشور به صادرات مواد خام (بخصوص نفت)، ارزآوری، تولید ناخالص داخلی سبز، حفاظت از محیط زیست و رشد اقتصادی پایدار هشت درصد که از اهداف اسناد بالادستی است استفاده کنیم.
عضو هیات علمی پژوهشکده گیاهان دارویی در آستانه چهل و دومین سالگرد جهاد دانشگاهی درباره شعار امسال سالگرد این نهاد، «جهاد دانشگاهی، زیست‌بوم نوآوری نخبگان ایران» گفت: دکتر دهقانی فیروزآبادی، رئیس جهاد دانشگاهی در روزهای نخست انتصاب خود در جمعی از پژوهشگران و فن‌آوران نخبه ایرانی تأکید کرد که هدف اصلی جهاد دانشگاهی از ابتدای تأسیس، زیست‌بوم نوآوری بوده که در گذر زمان، به دست فراموشی سپرده شد، اما درحال حاضر در جهاد دانشگاهی باید زیست‌بومی را تعریف کنیم که مردم، صنعت و کشور آن را بشناسند.
دکتر قوامی ادامه داد: جهاد دانشگاهی بر استفاده از نیروی‌های جوان نخبه پافشاری می‌کند. هنگامی که چنین دیدگاهی وجود دارد، باید فاصله میان حرف و عمل برداشته شود. ایجاد زیست‌بوم فناوری از ضرورت‌های حوزه کشاورزی است. با وجود جوانان تحصیل کرده و تنوع گیاهی به ویژه گیاهان دارویی منحصر به فرد، ظرفیت‌های نهفته‌ای در حوزه کشاورزی داریم که امیدواریم در رویکرد جدید جهاد دانشگاهی و ورود اعضای هیأت علمی، زیست‌بوم دانش‌بنیان کشاورزی فعال‌تر شده و در جذب سرمایه‌گذاران خصوصی موفق‌تر باشد.
معاون فناوری مرکز رشد واحدهای فناور گیاهان دارویی ادامه داد: جلوگیری از خروج نخبگان می‌تواند یکی از مهم‌ترین اثرات توجه به ماموریت جدید جهاد دانشگاهی باشد. مسیر جدیدی که در جهاد دانشگاهی آغاز شده است، می‌تواند نقش شرکت‌های دانش‌بنیان را پررنگ‌تر و وابستگی‌های کشور را به ویژه در بخش کشاورزی کم رنگ‌تر کند و چشم‌انداز ایرانی آبادتر، ازادتر و پیشرفته پیش روی ما خواهد بود.
نظر شما :